راهکارهایی برای عبور از بحران آبی

به گزارش خبرنگار گروه اجتماعی پایگاه خبری تحلیلی «دیار آفتاب» حسین معافی مدرس دانشگاه و فعال رسانه‌ای در یادداشتی نوشت: ایران به‌عنوان کشوری با اقلیم خشک و نیمه‌خشک، همواره با چالش کم‌آبی مواجه بوده است. در دهه‌های اخیر، روند کاهش بارندگی، افزایش دمای هوا، رشد جمعیت و توسعه بی‌رویه کشاورزی و صنعت، فشار مضاعفی بر منابع آبی کشور وارد کرده است.

از سوی دیگر، سوء‌مدیریت در بهره‌برداری از منابع آب و الگوی نادرست مصرف در بخش‌های مختلف، بحران آب را به یکی از مهم‌ترین تهدیدهای زیست‌محیطی و اقتصادی کشور تبدیل کرده است. کاهش شدید حجم ذخایر سدها و افت منابع آب زیرزمینی نیز زنگ خطری جدی برای آینده محسوب می‌شود. در چنین شرایطی، مدیریت صحیح منابع آبی و کاهش مصرف بهینه نه‌ تنها یک ضرورت، بلکه یک مسئولیت ملی است. در ادامه، مهم‌ترین راهکارهای مدیریت و کاهش مصرف آب در ایران بررسی می‌شود.

راهکارهای مدیریت و کاهش مصرف آب در ایران

۱. بهینه‌سازی الگوی مصرف در بخش کشاورزی:

بیش از ۹۰ درصد مصرف آب در ایران مربوط به بخش کشاورزی است. یکی از مهم‌ترین راهکارها، تغییر روش‌های آبیاری سنتی به روش‌های نوین مانند آبیاری قطره‌ای و بارانی است. همچنین، باید کشاورزان را به کشت محصولات کم‌آب‌بر ترغیب کرد و از کشت محصولاتی که نیاز آبی بالایی دارند در مناطق خشک و نیمه‌خشک جلوگیری شود. آموزش و آگاهی‌رسانی به کشاورزان دربارهٔ روش‌های بهینه مصرف آب نقش حیاتی در این مسیر دارد.

۲. ارتقاء بهره‌وری آب در صنعت و خدمات:

در بخش صنعت، استفاده از فناوری‌های بازیافت آب و تصفیه پساب صنعتی می‌تواند به کاهش قابل توجه مصرف آب کمک کند. شرکت‌های صنعتی باید ملزم به استفاده از چرخه‌های بستهٔ آبی شوند. در حوزهٔ خدمات، بخصوص در ساختمان‌های اداری و تجاری، نصب تجهیزات کاهنده مصرف مانند شیرآلات هوشمند، دوش‌های کم‌مصرف و سیستم‌های بازچرخانی آب خاکستری می‌تواند موثر باشد.

۳. اصلاح ساختار و مدیریت منابع آبی:

یکی از مشکلات اساسی در ایران، مدیریت ناکارآمد منابع آبی است. تدوین یک برنامه ملی یکپارچه مدیریت منابع آب که شامل نظارت دقیق، تخصیص عادلانه و سیاست‌گذاری شفاف باشد، ضروری است. ایجاد بانک اطلاعاتی دقیق از منابع و مصارف آب در سطح کشور، برای تصمیم‌گیری علمی و دقیق الزامی است. همچنین، بازنگری در حق‌آبه‌ها و سهم‌بندی عادلانه منابع میان مناطق مختلف ضروری به نظر می‌رسد.

۴. بازچرخانی و استفاده مجدد از آب:

یکی از روش‌های مؤثر در کاهش مصرف، استفاده مجدد از آب‌های خاکستری (مثل آب شست‌وشوی دست و حمام) در مصارف غیرآشامیدنی مانند آبیاری فضای سبز و سیفون‌ها است. توسعه تصفیه‌خانه‌های محلی کوچک در مناطق شهری و روستایی، استفاده از پساب‌های شهری برای کشاورزی و صنعت و ارتقاء فناوری‌های تصفیه می‌تواند نقش مهمی در حفظ منابع آبی داشته باشد.

۵. فرهنگ‌سازی و آموزش عمومی:

تغییر رفتار مصرفی شهروندان بدون فرهنگ‌سازی امکان‌پذیر نیست. باید از رسانه‌های جمعی، آموزش‌ و پرورش، دانشگاه‌ها و شبکه‌های اجتماعی برای ترویج فرهنگ مصرف بهینه آب استفاده کرد. برنامه‌های آموزشی هدفمند برای کودکان، نوجوانان و بزرگسالان می‌تواند در ایجاد عادات صحیح مصرف آب مؤثر واقع شود. همچنین مشارکت عمومی و نظارت مردم بر مصرف نهادها و دستگاه‌های دولتی نیز می‌تواند عامل بازدارنده‌ای برای اسراف باشد.

۶. کاهش مصارف غیرضروری در فضای شهری:

در بسیاری از شهرها، آب شرب برای آبیاری فضای سبز استفاده می‌شود که این امر غیرمنطقی است. شهرداری‌ها باید به سمت استفاده از آب‌های نامتعارف (پساب تصفیه‌شده، آب‌های سطحی) برای فضای سبز حرکت کنند. همچنین، استفاده از گیاهان مقاوم به کم‌آبی (زینتی بومی) و اجرای طرح‌هایی مانند آبیاری هوشمند شهری باید مورد توجه جدی قرار گیرد.

۷. مقابله با هدررفت آب در شبکه توزیع:

بخش قابل توجهی از آب در سیستم‌های فرسوده و ناکارآمد انتقال و توزیع، هدر می‌رود. اصلاح، نوسازی و مانیتورینگ شبکه‌های آبرسانی شهری و روستایی، برای کاهش نشت و تلفات ضروری است. استفاده از تکنولوژی‌های نوین مانند حسگرهای هوشمند برای تشخیص نشتی در خطوط انتقال، می‌تواند به کاهش اتلاف آب کمک شایانی کند.

۸. مدیریت تقاضا به جای تمرکز صرف بر تأمین:

در سال‌های گذشته، تمرکز مدیریت آب بیشتر بر تأمین آب از طریق سدسازی و انتقال بین‌حوضه‌ای بوده، در حالی که باید به سمت مدیریت تقاضا حرکت کرد. سیاست‌گذاری برای افزایش قیمت آب به‌صورت پلکانی برای مصارف غیرضروری و پرمصرف، و ارائه یارانه به روش‌های صرفه‌جویانه، از جمله راهکارهای اثربخش در این زمینه است.