قدرت نظامی ایران، از وابستگی تا خودکفایی

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، شرایط به کلی تغییر یافت. با قطع روابط نظامی ایران و آمریکا و تحریم‌های گسترده تسلیحاتی، ارتش و سپس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ناگزیر شدند به سمت خوداتکایی حرکت کنند. این رویکرد ابتدا با تعمیر و بازسازی تجهیزات موجود آغاز شد و به مرور به طراحی و ساخت نمونه‌های بومی گسترش یافت. 

جنگ تحمیلی عراق علیه ایران (۱۳۵۹–۱۳۶۷) نقش بسیار مهمی در شتاب بخشیدن به این روند داشت؛ چرا که کشور در شرایط محاصره نظامی و اقتصادی مجبور بود توان دفاعی خود را از درون تأمین کند. همین تجربه، زیرساخت‌های لازم برای شکل‌گیری صنایع دفاعی گسترده و پیشرفته را فراهم کرد.

امروزه مقایسه توان دفاعی ایران قبل از پیروزی انقلاب اسلامی نشان می‌دهد که اگر چه ارتش شاهنشاهی در ظاهر به سلاح‌های مدرن‌تری مجهز بود، اما ایران کنونی از نظر استقلال، تنوع سامانه‌ها و توانایی تولید داخلی جایگاهی بسیار برتر دارد. 

جمهوری اسلامی ایران اکنون قادر است انواع موشک‌های بالستیک و کروز، پهپادهای پیشرفته، سامانه‌های پدافندی، تانک‌ها و خودروهای زرهی و حتی تجهیزات دریایی و فضایی را تولید کند. علاوه بر آن، تجربه دفاعی ناشی از هشت سال جنگ و حضور در عرصه‌های مختلف منطقه‌ای، به نیروهای مسلح ایران ویژگی‌هایی بخشیده که صرفاً با خرید سلاح به دست نمی‌آید؛ از جمله تاکتیک‌های بومی، هماهنگی میان ارتش و سپاه و اتکا به نیروهای انسانی آموزش‌دیده و متعهد است.

جنگ تحمیلی آغاز تحول دفاعی ایران بود

سید مسیح قائم‌مقامی دبیر جمعیت پیشرفت و عدالت استان مرکزی در رابطه با مقایسه توان نظامی و دفاعی ایران، قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران گفت: پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، ارتش ایران در ظاهر یکی از مدرن‌ترین ارتش‌های منطقه شناخته می‌شد. تجهیزات روز غربی در ویترین پادگان‌ها و پایگاه‌های هوایی دیده می‌شد و رسانه‌های خارجی از آن به‌عنوان «نماد قدرت شاه» یاد می‌کردند. 

وی افزود: اما این ظاهر پر زرق ‌و برق، حقیقتی تلخ را پنهان کرده بود که آن هم وابستگی مطلق به آمریکا قبل از انقلاب بود. از ساده‌ترین گلوله و آچار گرفته تا پیچیده‌ترین جنگنده‌ها و رادارها، همه و همه وارداتی بودند. 

دبیر جمعیت پیشرفت و عدالت استان مرکزی بیان کرد: آموزش نیروها، طراحی عملیات، تعمیر و نگهداری تجهیزات، حتی مشاوره‌های تاکتیکی، تماماً زیر نظر مستشاران خارجی انجام می‌شد. به همین دلیل کافی بود کوچک‌ترین قطعه‌ای در یک سیستم معیوب شود تا کل آن سلاح از کار بیفتد و ارتش ناچار باشد هفته‌ها یا ماه‌ها در انتظار ارسال قطعه از آن سوی جهان بماند. 

قائم‌مقامی عنوان کرد: در واقع، ارتش ایران قبل از پیروزی انقلاب اسلامی نه یک نیروی مستقل، بلکه یک مصرف‌کننده بزرگ تجهیزات آماده محسوب می‌شد.

وی خاطرنشان کرد: با پیروزی انقلاب و سپس آغاز جنگ تحمیلی، این ساختار وابسته با بحرانی بی‌سابقه مواجه شد. تحریم‌های گسترده نظامی و سیاسی که قرار بود ارتش تازه ‌نفس جمهوری اسلامی را زمین‌گیر کند، ناخواسته به نقطه آغاز یک تحول بنیادین بدل شد. 

دبیر جمعیت پیشرفت و عدالت استان مرکزی در ادامه تأکید کرد: جنگ و کمبودها، صنایع دفاعی کشور را وارد مرحله‌ای تازه کردند؛ مرحله‌ای که در آن ناامیدی و انتظار جای خود را به خوداتکایی و ابتکار داد. جوانان متخصص، دانشگاه‌ها، کارخانجات و حتی کارگاه‌های کوچک صنعتی، همه در کنار یکدیگر قرار گرفتند تا نیازهای فوری جبهه‌ها را تأمین کنند. 

قائم‌مقامی اظهار کرد: نخستین گام‌ها با تولید مهمات سبک و تعمیر تانک‌ها و خودروهای زرهی برداشته شد و به تدریج مسیر تا ساخت موشک‌های نقطه‌زن و پهپادهای راهبردی ادامه یافت.

وی بیان کرد: در طول هشت سال دفاع مقدس، هر تحریم و هر کمبود به یک درس و تجربه تازه تبدیل شد. دانش‌آموختگان مهندسی، افسران فنی و کارگران صنایع با دستان خالی اما با اراده‌ای محکم، توانستند زیرساختی را بنا کنند که بعدها شالوده صنایع دفاعی ایران شد. نتیجه این تلاش‌ها آن بود که امروز ایران به تولیدکننده طیفی گسترده از تجهیزات دفاعی بدل شده است.

دبیر جمعیت پیشرفت و عدالت استان مرکزی گفت: از سامانه‌های پدافند هوایی چندلایه تا شناورهای رزمی و زیردریایی‌ها، از موشک‌های بالستیک با دقت بالا تا پهپادهایی با برد چند هزار کیلومتر، ایران دیگر نه مصرف‌کننده منفعل، بلکه طراحی نوآور در عرصه صنایع نظامی به شمار می‌آید.

 از آچار وارداتی به موشک نقطه‌زن رسیدیم

قائم‌مقامی افزود: طنز ماجرا آنجاست که در روزگاری نه‌چندان دور، برای تهیه یک آچار ساده باید ماه‌ها در انتظار می‌ماندند و امروز همان کشور می‌تواند تجهیزات پیچیده‌ای را به‌طور کامل طراحی و تولید کند. 

وی عنوان کرد: روزگاری لغو یک قرارداد خارجی کافی بود تا ارتش فلج شود، اما امروز دشمنان جمهوری اسلامی با چندین برابر احتیاط به هر اقدامی علیه ایران می‌اندیشند. آنچه قرار بود مانع رشد شود، در عمل به سکوی پرتابی برای استقلال و توانمندی بدل شد.

دبیر جمعیت پیشرفت و عدالت استان مرکزی خاطرنشان کرد: تحریم‌ها نه تنها سد راه نبودند، بلکه همچون شتاب‌دهنده‌ای عمل کردند که جوانان ایرانی را به نوآوری و جسارت واداشتند. نتیجه، ارتشی است که دیگر به مونتاژ و وابستگی دل خوش نکرده، بلکه بر پایه اراده ملی و علم بومی ایستاده است. 

قائم‌مقامی گفت: امروز قدرت دفاعی ایران را باید فرزند مستقیم همان محدودیت‌ها و تحریم‌ها دانست؛ قدرتی که نه در خریدهای میلیاردی، بلکه در عرق جبین و اندیشه جوانان این سرزمین شکل گرفت.

وی در پایان تصریح کرد: اینک، تیتر بزرگ داستان ما چنین است: «ایران از ارتشی مونتاژی به بازویی فولادی رسیده و این قدرت را تحریم ساخت.»

وابستگی نظامی ایران قبل از پیروزی انقلاب اسلامی به غرب مشهود بود 

محمدجواد یاری، کارشناس مسائل سیاسی در رابطه با توان دفاعی ایران در قبل و بعد از انقلاب اسلامی گفت: بررسی توان دفاعی ایران در دو مقطع پیش و پس از انقلاب اسلامی ۱۳۵۷ نشان می‌دهد که کشور ما تحولات بنیادینی را در حوزه نظامی تجربه کرده است. 

وی افزود: در دوره پهلوی، ارتش ایران اگرچه از تجهیزات پیشرفته غربی برخوردار بود، اما به شدت به آمریکا و کشورهای غربی وابسته محسوب می‌شد. مستشاران آمریکایی، انگلیسی و برخی کشورهای دیگر عملاً اداره و فرماندهی بخش‌های اصلی ارتش را برعهده داشتند. 

کارشناس مسائل سیاسی بیان کرد: گفته می‌شود حدود ۷۰ تا ۸۰ هزار مستشار خارجی در ایران حضور داشتند که بخش اعظم آن‌ها آمریکایی بودند. این حضور، استقلال تصمیم‌گیری نظامی ایران را سلب کرده بود؛ به‌ گونه‌ای که حتی برای پاسخ به یک اقدام مرزی عراق، شاه ناچار می‌شد با آمریکا تماس بگیرد.

ارتش در دوران پهلوی ماهیت ملی و مردمی نداشت

یاری عنوان کرد: از سوی دیگر، ارتش در آن دوره نه‌ تنها ماهیت ملی و مردمی نداشت، بلکه بیشتر به‌عنوان ژاندارم آمریکا در منطقه عمل می‌کرد. نمونه بارز آن اعزام نیرو به عمان برای مقابله با جنبش‌های ضدآمریکایی بود که صدها کشته بر جای گذاشت اما هیچ دستاورد ملی برای ایران نداشت. 

وی خاطرنشان کرد: ساختار فاسد و اشرافی در دربار پهلوی نیز به این وابستگی دامن می‌زد. حتی در خاطرات رجال و نزدیکان دربار آمده است که برای ارتقای درجات نظامی، روابط غیراخلاقی و فساد مالی رایج بوده است. به همین دلیل، ارتش پهلوی نه‌ تنها در خدمت منافع مردم ایران نبود بلکه بیشتر در راستای تأمین منافع قدرت‌های خارجی عمل می‌کرد.

کارشناس مسائل سیاسی اظهار کرد: اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی، تحول عظیمی در ماهیت و کارکرد نیروهای مسلح ایران رخ داد. ارتش بازتعریف شد و مأموریت ملی و دینی یافت. در کنار آن، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و بعدها بسیج مستضعفین به‌عنوان دو بازوی دفاعی مردمی تشکیل شدند. 

نیروهای مسلح ایران پس از انقلاب به قدرتمندترین نهاد کشور بدل شد

یاری در ادامه تأکید کرد: نیروهای مسلح ایران پس از انقلاب با تکیه بر انگیزه‌های دینی، ایمان، ایثارگری و روحیه شهادت‌طلبی به قدرتمندترین نهادهای کشور بدل شدند. این تحول در دوران دفاع مقدس (۱۳۵۹ تا ۱۳۶۷) به اوج رسید؛ جایی که ایران با دستانی تقریباً خالی در برابر تجاوز عراق که از حمایت بیش از ۳۰ کشور برخوردار بود ایستادگی کرد و اجازه نداد حتی یک وجب از خاک کشور جدا شود.

وی گفت: در حوزه تجهیزات نیز پس از انقلاب و به‌ویژه با اعمال تحریم‌های گسترده، ایران مجبور به خودکفایی شد. اگر در دوره پهلوی تمام نیازهای نظامی از خارج وارد می‌شد، در جمهوری اسلامی مسیر بومی‌سازی آغاز شد. امروز ایران در حوزه‌های موشکی، پهپادی، جنگال، پدافندی و دریایی به جایگاه بالایی رسیده است. 

کارشناس مسائل سیاسی افزود: بنا بر گزارش‌ها، ایران از نظر قدرت موشکی در میان چهار کشور برتر جهان قرار دارد و پهپادهای ایرانی نه‌ تنها در رزمایش‌ها و جنگ‌های نیابتی کارآمدی خود را نشان داده‌اند بلکه حتی مورد توجه قدرت‌هایی چون روسیه نیز قرار گرفته‌اند. برخی رسانه‌های غربی اذعان کرده‌اند که ایالات متحده آمریکا در طراحی پهپادهای جدید خود از نمونه‌های ایرانی الگو گرفته است.

نیروهای مسلح ایران یکی از مردمی‌ترین ارتش‌ها محسوب می‌شود

یاری ادامه داد: امروز توان دفاعی جمهوری اسلامی ایران صرفاً در بعد سخت‌افزاری خلاصه نمی‌شود؛ بلکه مهم‌تر از آن، برخورداری از نیروی انسانی متعهد، باانگیزه و وفادار است. در مقایسه جهانی، نیروهای مسلح ایران یکی از با انگیزه‌ترین، مقاوم‌ترین و مردمی‌ترین ارتش‌ها محسوب می‌شوند. این توان موجب شده که ایران در معادلات منطقه‌ای و حتی جهانی، به‌عنوان یک قدرت بازدارنده شناخته شود.

وی در پایان تصریح کرد: بنابراین می‌توان گفت اگر ارتش دوران پهلوی ارتشی وابسته و فاقد هویت ملی بود، نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران امروز با تکیه بر ایمان، خودکفایی و انگیزه‌های مردمی، به یکی از ارکان اصلی اقتدار ملی تبدیل شده‌اند.

ایران حافظ منافع کشورهای غرب در دوران پهلوی بود

علیرضا نظری، نماینده اسبق مردم خمین در مجلس شورای اسلامی گفت: پیش از انقلاب اسلامی، ایران در معادلات منطقه‌ای به‌عنوان ژاندارم منطقه و حافظ منافع کشورهای غرب در غرب آسیا شناخته می‌شد. این جایگاه باعث شده بود که حمایت‌های ویژه و گسترده‌ای از سوی ایالات متحده و متحدانش نسبت به حکومت وقت ایران صورت بگیرد. 

وی افزود: در ظاهر، ایران دارای یک ارتش قدرتمند و مجهز بود که با تجهیزات مدرن غربی پشتیبانی می‌شد، اما واقعیت آن بود که این توانمندی‌ها هیچ‌گاه در راستای منافع ملی و استقلال کشور به کار گرفته نشد. 

نماینده اسبق مردم خمین در مجلس شورای اسلامی بیان کرد: در دوران پهلوی اول و دوم، با وجود تبلیغات فراوان پیرامون اقتدار نظامی، در عمل بخشی از سرزمین‌های ایران از کشور جدا شد و ارتش نتوانست از تمامیت ارضی و عزت ملی دفاعی جدی به عمل آورد. به همین دلیل، آنچه از توان دفاعی مطرح می‌شد بیشتر ظاهری فریبنده داشت و عملاً به سود ملت ایران نتیجه‌ای در پی نداشت.

نظری عنوان کرد: با پیروزی انقلاب اسلامی، شرایط به کلی تغییر کرد. همه حمایت‌های غربی و حتی شرقی قطع شد و کشور،  وارد دوران سخت تحریم‌های اقتصادی و نظامی شد. در این شرایط دشوار، آنچه توانست جمهوری اسلامی را سرپا نگه دارد و مسیر پیشرفت را هموار کند، اتکا به ظرفیت‌های بومی، ایمان ملی و همت نیروهای داخلی بود. 

وی خاطرنشان کرد: طی این سال‌ها گام‌های بزرگی در عرصه‌های نظامی، علمی و دفاعی برداشته شد که ثمره آن، شکل‌گیری توانمندی‌های چشمگیر و بومی در حوزه‌های مختلف دفاعی بود.

ایران بعد از انقلاب یک قدرت تأثیرگذاراست

نماینده اسبق مردم خمین در مجلس شورای اسلامی اظهار کرد: پس از دوران هشت‌ ساله دفاع مقدس که خودآزمونی بزرگ برای ایران محسوب می‌شد، به خوبی نشان داده شد که جمهوری اسلامی ایران نه تنها توان ایستادگی در برابر تهاجم گسترده را دارد، بلکه می‌تواند به عنوان یک قدرت منطقه‌ای تأثیرگذار شناخته شود. 

نظری گفت: امروز ایران در ردیف چند قدرت برتر نظامی جهان قرار دارد؛ قدرتی که قادر است اراده و تصمیمات خود را در معادلات منطقه‌ای و حتی فرامنطقه‌ای به منصه ظهور برساند.

وی خاطرنشان کرد: در جنگ‌های اخیر نیز این مسئله بار دیگر به نمایش گذاشته شد. گرچه در ظاهر درگیری میان جمهوری اسلامی ایران و رژیم صهیونیستی شکل گرفت، اما در واقع این جنگ، رویارویی با کل اردوگاه غرب یعنی ناتو به محوریت آمریکا و اروپا بود که رژیم صهیونیستی تنها پیمانکار و نماینده آنان محسوب می‌شد. 

قدرت دفاعی ایران، رژیم صهیونیستی را مجبور به آتش‌بس کرد

نماینده اسبق مردم خمین در مجلس شورای اسلامی افزود: در همان روزهای نخست درگیری، رژیم صهیونیستی با مشاهده قدرت دفاعی و تهاجمی ایران، به شدت تحت فشار قرار گرفت و به دنبال آتش‌بس بود. نهایتاً جنگ بیش از 12 روز دوام نیاورد و شکست سنگینی بر جبهه غرب و رژیم صهیونیستی تحمیل شد.

نظری در ادامه تأکید کرد: این تجربه نشان داد که ظرفیت دفاعی جمهوری اسلامی در جایگاهی ممتاز قرار گرفته است؛ ظرفیتی که بدون اتکا به حمایت کشورهای دیگر و تنها بر اساس دانش بومی، فناوری داخلی و ایمان و باورهای دینی شکل گرفته است. 

وی در پایان تصریح کرد: امروز ایران به‌عنوان یک قدرت جهانی مطرح است و این واقعیت نه تنها در منطقه بلکه در سطح افکار عمومی جهان به روشنی قابل مشاهده است.

به گزارش «دیار آفتاب» توان دفاعی ایران بعد از انقلاب اسلامی از یک ساختار وابسته و مصرفی، به یک ساختار مستقل، تولیدمحور و مبتنی بر دانش داخلی تغییر یافته است. این تحول نه تنها بازتابی از شرایط سیاسی و امنیتی منطقه‌ای است، بلکه نشان‌دهنده تغییر نگرش اساسی در مفهوم «قدرت دفاعی» است؛ مفهومی که امروز در ایران بیش از آنکه بر خرید تسلیحات متکی باشد، بر خودکفایی، بازدارندگی و توانایی پاسخ‌گویی مستقل به تهدیدها استوار است.

انتهای خبر/