جنبش مشروطه پایه‌های استبداد را لرزاند

قاسم فراهانی در گفتگو با خبرنگار گروه اجتماعیی پایگاه خبری تحلیلی «دیار آفتاب» در خصوص نهضت مشروطه گفت: جنبش مشروطه ایران تلاشی برای گذار از استبداد به حکومت قانون، با دستاوردهایی ناتمام بود.

کارشناس مسائل سیاسی بیان کرد: جنبش مشروطه ایران که در بازه زمانی ۱۲۸۵ تا ۱۲۹۰ شمسی به وقوع پیوست، با اهدافی بلندپروازانه همچون محدود کردن قدرت مطلقه شاهنشاهی، ایجاد حکومت قانون و مشارکت مردمی در اداره کشور شکل گرفت. این جنبش در واقع پاسخی به سال‌ها استبداد سیاسی، فساد گسترده در دربار و نفوذ روزافزون قدرت‌های خارجی در ایران بود.

وی افزود: در دوران قاجار، به‌ویژه در زمان ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه، پادشاهان از قدرتی بی‌حد و حصر برخوردار بودند و کشور را به صورت مستبدانه اداره می‌کردند. مشروطه‌خواهان به دنبال تفکیک قوا و ایجاد ساز و کاری برای نظارت بر تصمیمات حکومتی بودند. تأسیس مجلس شورای ملی در سال ۱۲۸۵ شمسی، مهم‌ترین دستاورد در این زمینه محسوب می‌شود.

فراهانی اظهار کرد: مردم ایران از بی‌عدالتی و خودکامگی حاکمان محلی و دیوانیان به ستوه آمده بودند. در ابتدا، مشروطه‌طلبان خواستار ایجاد عدالت‌خانه بودند، نهادی که به شکایات مردم به صورت عادلانه رسیدگی کند، اما بعدها این خواسته به سمت تأسیس یک نظام پارلمانی سوق پیدا کرد. نخبگان سیاسی، روحانیون، بازرگانان و روشنفکران خواستار ایفای نقش در تصمیم‌گیری‌های کلان کشور بودند. برگزاری انتخابات، هرچند محدود به مردان و طبقات خاص، گامی مهم در جهت مردمی‌تر شدن حکومت به شمار می‌رفت.

کارشناس مسائل سیاسی تصریح کرد: در آن دوران، ایران به شدت تحت نفوذ قدرت‌های روسیه و انگلیس قرار داشت. مشروطه‌خواهان امیدوار بودند که با انجام اصلاحات داخلی، از وابستگی اقتصادی و سیاسی ایران به این قدرت‌ها کاسته شود. بازرگانان و فعالان اقتصادی از مالیات‌های سنگین و رشوه‌خواری مقامات دولتی ناراضی بودند و خواهان اصلاحات اساسی در این زمینه بودند.

وی ادامه داد: جنبش مشروطه، با وجود اهداف مشترک، به زودی دچار اختلافات و تفرقه شد. روحانیون در این دوران نقش‌های متفاوتی ایفا کردند؛ برخی از آن‌ها، مانند آخوند خراسانی، از مشروطه حمایت کردند، در حالی که عده‌ای دیگر، مانند شیخ فضل‌الله نوری، خواستار مشروطه مشروعه (مشروطه‌ای منطبق با قوانین شرع) بودند. همچنین، دخالت قدرت‌های خارجی، به‌ویژه روسیه و انگلیس، با حمایت از گروه‌های مختلف، به تضعیف جنبش مشروطه دامن زد.

فراهانی عنوان کرد: جنبش مشروطه، با وجود تمام چالش‌ها و اختلافات، دستاوردهای مهمی را برای ایران به ارمغان آورد؛ تأسیس اولین مجلس شورای ملی در ایران، تدوین قانون اساسی مشروطه (۱۲۸۵) و متمم آن (۱۲۸۶)، گسترش نسبی آزادی‌های مطبوعات و انجمن‌ها از جمله این دستاوردها بود. با این حال، این جنبش با شکست‌هایی نیز مواجه شد.

کارشناس مسائل سیاسی اضافه کرد: کودتای محمدعلی شاه و به توپ بستن مجلس (۱۲۸۷)، اختلافات داخلی و هرج‌ و مرج پس از مشروطه، بازگشت استبداد در دوره پهلوی، هرچند با ظاهری مدرن شکست حاصل از این اتفاق بود.

وی خاطرنشان کرد: هدف غایی جنبش مشروطه، جایگزینی حکومت قانون به جای استبداد فردی بود. با این حال، به دلیل اختلافات داخلی و دخالت قدرت‌های خارجی، این جنبش نتوانست به تمامی اهداف و آرمان‌های خود دست یابد. با این وجود، جنبش مشروطه پایه‌های حکومت مدرن در ایران را بنا نهاد و الهام‌بخش جنبش‌های بعدی در تاریخ این کشور شد.

انتهای خبر/د