خون‌خواهی عثمان

به گزارش خبرنگار گروه اجتماعی پایگاه خبری تحلیلی «دیار آفتاب» هر روز یک حکمت از نهج‌البلاغه امیرالمؤمنین علی (ع) را می‌خوانیم.

و من خطبة له (علیه السلام) حین بلغه خبر الناکثین ببیعته و فیها یذم عملهم و یلزمهم دم عثمان و یتهدّدهم بالحرب:
ذمّ الناکثین:
أَلَا وَ إِنَّ الشَّیْطَانَ قَدْ [ذَمَرَ] ذَمَّرَ حِزْبَهُ وَ اسْتَجْلَبَ جَلَبَهُ، لِیَعُودَ الْجَوْرُ إِلَی أَوْطَانِهِ وَ یَرْجِعَ الْبَاطِلُ إِلَی نِصَابِهِ؛ وَ اللَّهِ مَا أَنْکَرُوا عَلَیَ مُنْکَراً وَ لَا جَعَلُوا بَیْنِی وَ بَیْنَهُمْ نَصِفاً.
دم عثمان:
وَ إِنَّهُمْ لَیَطْلُبُونَ حَقّاً هُمْ تَرَکُوهُ وَ دَماً هُمْ سَفَکُوهُ؛ [فَإِنْ] فَلَئِنْ کُنْتُ شَرِیکَهُمْ فِیهِ فَإِنَّ لَهُمْ لَنَصِیبَهُمْ مِنْهُ، وَ [إِنْ] لَئِنْ کَانُوا وَلُوهُ دُونِی فَمَا التَّبِعَةُ إِلَّا عِنْدَهُمْ، وَ إِنَّ أَعْظَمَ حُجَّتِهِمْ لَعَلَی أَنْفُسِهِمْ؛ یَرْتَضِعُونَ أُمّاً قَدْ فَطَمَتْ وَ یُحْیُونَ بِدْعَةً قَدْ أُمِیتَتْ. یَا خَیْبَةَ الدَّاعِی، مَنْ دَعَا وَ إِلَامَ أُجِیبَ؟ وَ إِنِّی لَرَاضٍ بِحُجَّةِ اللَهِ عَلَیْهِمْ وَ عِلْمِهِ فِیهِمْ.

ترجمه:

آگاه باشید، که شیطان حزب خود را بر انگیخته و سپاه خویش بسیج کرده، تا بار دیگر، ستم در جای خود مستقر گردد و باطل به جایگاه خود بازگردد.  
به خدا سوگند، هر چه کوشیدند منکری از من ندیدند ولی میان من و خود به انصاف داوری نکردند. از من حقی را می‌طلبند که خود آن را واگذاشته‌اند و خونی را می‌خواهند که خود ریخته‌اند.
اگر می‌گویند که من در ریختن آن خون شریکشان بوده‌ام، مگر نه این است که آنها را در آن نصیبی بوده است و اگر آنان خود بتنهایی آن خون ریخته‌اند، پس جز آنها کسی گناهکار نخواهد بود و به کیفر آن دچارند. هر دلیل که بیاورند، به زیان خود آنهاست.
از مادری شیر می‌خواهند که پستانش خشکیده است و می‌خواهند بدعتی را زنده کنند که دیگر مرده است. چه نومید است این دعوت کننده، کیست آنکه فرا می‌خواند و به چه چیز باید پاسخ داد. به هر چه خداوند میان من و ایشان داوری کند، بدان خشنودم، که او به کردارهای ایشان آگاه است.

شرح:

این خطبه -همان گونه که از عنوانش پیدا است- به بیعت شکنی طلحه و زبیر و سپس به حوادث تلخ جنگ جمل نظر دارد، و نیز به مسأله خون «عثمان» که دستاویزی برای جنگ طلبان جمل و بعد از آن، بهانه‌ای برای آتش افروزان شام گردید- اشاره می‌کند و آنها را با تهدیدهای روشنی، مورد ملامت و سرزنش قرار می‌دهد. حضرت، در پایان خطبه، به تهدیدهایی که دشمنانش نسبت به او داشتند، پاسخ دندان شکن می‌دهد.
این خطبه، از نظر محتوا، با خطبه ۱۰، ۲۶ و ۱۷۲ تناسب و شباهت قابل ملاحظه‌ای دارد و به همین دلیل، احتمال دارد که هر کدام از این خطبه‌ها، بخشی از خطبه واحدی بوده که سید رضی رحمه اللّه آن را تجزیه کرده و هر کدام را به تناسبی، در جایی نقل کرده است.
جالب این که طبق روایتی، عمرو بن عاص، روزی به عایشه گفت: «لوددت أنّک قتلت یوم الجمل! ، من، دوست داشتم که تو، در روز جنگ جمل کشته شده بودی!» عایشه با تعجب پرسید: «و لم؟ لا أبا لک!» ای بی‌اصل و نسب! به چه دلیل؟ ». عمرو عاص در پاسخ گفت: «کنت تموتین بأجلک و تدخلین الجنّة و نجعلک أکبر التّشنیع علی علیّ» تو با مرگ خود، از دنیا می‌رفتی و داخل بهشت می‌شدی و ما، قتل تو را، بزرگترین دستاویز برای بدگویی به علی قرار می‌دادیم. » بعضی از شارحان نهج البلاغه معتقدند که این خطبه، از خطبه‌های مربوط به جنگ صفّین است و اشاراتی که در آن آمده، متوجّه به معاویه است، ولی از عنوانی که سید رضی، رحمه اللّه برای آن انتخاب کرده نیز کلام ابن ابی الحدید و غیر او، استفاده می‌شود که این خطبه، هر چند مضامینش با هر دو گروه تناسب دارد، تنها، مربوط به پیمان شکنان جنگ جمل است.

آتش افروزان جنگ جمل:
این خطبه، ناظر به آتش افروزان جنگ جمل، یعنی طلحه و زبیر و یاران آنها است. آن دو که هوای حکومت در سر داشتند و علی (علیه السلام) را آماده واگذاری بعضی از مناصب مهم حکومتی به خودشان ندیدند، تحت تأثیر هوای نفس و وسوسه‌های شیطانی، بیعت خود را با علی (علیه السلام) شکستند و گروهی از مردم را پیرامون خود جمع کردند و همسر پیامبر، عایشه را هم با خود همراه نمودند و به عنوان خون خواهیِ عثمان، قیام کردند (۱) و «بصره» را – که به جهاتی، برای این کار آمادگی داشت – به عنوان مرکز توطئه‌های خود برگزیدند.
امام (علیه السلام) در نخستین فراز این خطبه، به این توطئه، اشاره کرده می‌فرماید:
آگاه باشید! شیطان، حزب خود را بسیج کرده و سپاهش را گرد آورده است تا بار دیگر، ظلم و ستم به وطنش بازگردد و باطل، به جایگاه نخستینش رسد»! «أَلا وَ إِنَّ الشَیْطَانَ قَدْ ذَمَرَ (۲) حِزْبَهُ وَاسْتَجْلَبَ جَلْبَهُ (۳) لِیَعُودَ الْجَورُ إلی أوْطانِهِ وَ یَرْجِعَ الْباطِلُ إلی نِصابِهِ (۴)».
این سخن، اشاره به حرکت‌های آشوب طلبانه‌ای است که بعد از قتل عثمان و بیعت مردم با علی (علیه السلام) روی داد. و منظور از حزب شیطان، همان کسانی هستند که در عصر عثمان به سوءاستفاده از بیت المال و سلطه بر پُست‌های حسّاس کشور اسلامی دست زده بودند و در انتظار خلافت و مقامات دیگر، بعد از عثمان، روز شماری می‌کردند.
امام (علیه السلام) در این گفتار پرمعنا، هشدار می‌دهد که توطئه‌های شیطانی در حال شکل گرفتن است و هدف همه آنها این است که بار دیگر حیف و میل در بیت المال و جور و ستم در سرزمین اسلام ظاهر و آشکار گردد و امام (علیه السلام) را از اصلاح جامعه اسلامی و مرهم نهادن بر زخم‌هایی که در دوران عثمان بر پیکر اسلام و مسلمانان وارد شد، بازدارند.
حضرت سپس در ادامه این سخن، این حقیقت را روشن می‌سازد که آنها هیچ دلیلی برای مخالفت‌های خود ندارند و تابع هیچ منطقِ روشنی نیستند:
«به خدا سوگند! آنها هیچ کار خلاف و منکری از من سراغ ندارند، و انصاف را، میان من و خود، حاکم نکرده‌اند؛ «وَاللهِ! مَا أَنْکَرُوا عَلَیَ مُنْکَراً، وَ لاَجَعَلُوا بَیْنِی وَ بَیْنَهُمْ نَصِفاً» (۵).
در این جمله، امام (علیه السلام) اشاره به طلحه و زبیر و گروه پیمان شکنان (ناکثین) می‌کند و به طور سربسته، به بهانه واهی آنها اشاره می‌فرماید. بهانه آنها، قتل عثمان بود. حضرت، در جمله‌های بعد، به طور مشروح‌تر بیاناتِ بسیار کوبنده‌ای درباره آنان فرموده است.
آری، تمام کتاب‌های تاریخی گواهی می‌دهد که قتل عثمان، چیزی نبود که به امام (علیه السلام) نسبت داده شود، بلکه کسی که بیش از همه برای خاموش کردن فتنه در میان مسلمانان، تلاش و کوشش کرد، امام (علیه السلام) بود.
پیمان شکنان، در این قضاوت‌های عجولانه خود، هرگز راه انصاف را پیش نگرفتند، بلکه به دروغ و تهمت‌های آشکار متوسّل گشتند. البته این رفتار، هنگامی که پای منافع نامشروع شخصی به میان آید، غیرمنتظره نیست و در عصر خود، نمونه‌های آن را فراوان مشاهده می‌کنیم که سردمداران سیاست‌های جور و ظلم در جهان، از هیچ دروغ و تهمتی برای رسیدن به منافع نامشروع خویش اِبا ندارند!

انتهای خبر/