سواد رسانه‌ سپری در برابر نفوذ روانی رسانه‌ها

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «دیار آفتاب» در دنیای امروز که رسانه‌ها نقش اساسی در شکل‌گیری افکار عمومی، نگرش‌ها و رفتارهای اجتماعی دارند، برخورداری از سواد رسانه‌ای بیش از هر زمان دیگری اهمیت یافته است. سواد رسانه‌ به معنای توانایی تحلیل، تفسیر، ارزیابی و استفاده آگاهانه از پیام‌های رسانه‌ای است؛ مهارتی که به مخاطب قدرت می‌دهد تا پیام‌ها را تنها نپذیرد، بلکه درباره آن‌ها بیندیشد و آن‌ها را به‌درستی درک کند.

با گسترش شبکه‌های اجتماعی و دسترسی آسان به انبوهی از اطلاعات، خطر گمراهی، فریب رسانه‌ای و انتشار شایعات افزایش یافته است. بدون سواد رسانه‌ای، افراد به‌ راحتی ممکن است قربانی اخبار جعلی، تبلیغات گمراه‌کننده یا جریان‌های فکری مخرب شوند.

سواد رسانه‌ای همچنین به ما می‌آموزد که رسانه‌ها نه تنها منعکس‌ کننده واقعیت، بلکه سازنده آن نیز هستند. هر رسانه با زاویه دید خاص خود پیام‌هایی را منتقل می‌کند و آگاهی از این موضوع به ما کمک می‌کند تا نگاه انتقادی‌تری نسبت به آنچه می‌شنویم و می‌بینیم داشته باشیم.

در نهایت، سواد رسانه‌ای ابزاری ضروری برای شهروندی آگاه، مسئول و فعال در جامعه است. جامعه‌ که اعضای آن از این مهارت برخوردار باشند، کمتر در برابر فریب‌های رسانه‌ای آسیب‌پذیر بوده و بیشتر قادر به مشارکت مؤثر در فرآیندهای اجتماعی و دموکراتیک خواهند بود. در این خصوص با سارا حسینی به گفتگو پرداختیم که در ادامه به شرح آن می‌پردازیم.

دیارآفتاب: توسعه فضای سایبری چگونه بر جامعه و نظام خانواده اثر می‌گذارد؟

حسینی: فضای سایبری و رسانه‌ها در حال توسعه سریع هستند و این پیشرفت، ساختار جامعه و نظام خانواده را دچار تحول می‌کند. فناوری تأثیرات ناخودآگاه بر پدیده‌های اجتماعی و خانوادگی دارد و تغییرات این‌چنینی اگر نادیده گرفته شود، ما را غرق در امواج خروشان اطلاعات خواهد کرد.

این غرق شدن در اطلاعات باعث از دست رفتن هویت و ارزش‌های ملی و اسلامی می‌شود و به همین دلیل باید در حوزه سواد رسانه‌ای تلاش‌های جدی صورت گیرد. اهمیت این موضوع در عصر حاضر به گونه‌ای است که نادیده گرفتن آن خسارت‌های جبران‌ناپذیری دارد.

اگر نتوانیم این تغییرات را مدیریت کنیم، همانند کاهی در توفان فناوری و اطلاعات، به راحتی از مسیر خود منحرف خواهیم شد و این امر نشان می‌دهد که فناوری فقط ابزار نیست، بلکه عامل تحول ساختاری در خانواده و جامعه محسوب می‌شود.

دیارآفتاب: رسانه‌ها چگونه با قوانین روان‌شناختی به ذهن انسان نفوذ می‌کنند؟

حسینی: رسانه‌ها با استفاده از قوانین روان‌شناختی قادرند به لایه‌های مختلف ذهن انسان نفوذ کنند و نگرش و رفتار وی را تغییر دهند. قرار گرفتن مکرر در معرض رسانه باعث می‌شود که قوانین روان‌شناختی حاکم بر روحیات انسان‌ها تأثیر خود را بگذارند و رفتارها تغییر کند.

یکی از تکنیک‌های رایج رسانه‌ها «تکرار» است که موجب می‌شود یک محتوا، حتی اگر نادرست باشد، در ذهن مخاطب به باور تبدیل شود. تکرار پیام، این قدرت را دارد که در ذهن مخاطب به عنوان حقیقت تثبیت شود.

همچنین رسانه‌ها با ایجاد نیازهای کاذب از طریق تبلیغات و ترغیب، تصمیمات و انتخاب‌های افراد را تحت تاثیر قرار می‌دهند. این نفوذ عمیق و ناخودآگاه بخشی از جنگ‌های شناختی است که امروز در جهان دیجیتال شاهد آن هستیم.

دیارآفتاب: چه پدیده‌ای باعث شده تشخیص اخبار واقعی از جعلی دشوار شود؟

حسینی: امروزه در «عصر پسا حقیقت» تشخیص اخبار حقیقی از جعلی بسیار سخت شده است. اخبار جعلی و چرخه تکذیب‌های مکرر موجب شده‌اند که قضاوت بر اساس اطلاعات دریافتی دشوار شود و مخاطب در سردرگمی قرار بگیرد.

این جهان رسانه‌ای که در آن زندگی می‌کنیم، جایی است که حقیقت و دروغ به گونه‌ای به هم آمیخته‌اند که همه چیز ممکن است واقعیت داشته باشد. رسانه‌ها با بازی کردن روی احساسات و باورهای مردم، تأثیرات عمیقی ایجاد می‌کنند.

در چنین شرایطی، نقش سواد رسانه‌ای و خانواده برای کمک به افراد جهت تشخیص درست اطلاعات حیاتی است. بدون آگاهی، افراد در معرض خطر پذیرفتن اخبار کذب قرار می‌گیرند که تبعات اجتماعی و روانی گسترده‌ای دارد.

دیارآفتاب: تفاوت رسانه به معنای انتقال پیام و رسانه به معنای اندوه چیست؟

حسینی: در زبان فارسی، «رسانه» با کسر ر به معنای انتقال پیام است که مخاطب پیام را همانند فرستنده درک کند. اما «رسانه» با فتح ر به معنای اندوه و حسرته که حامل پیام‌های منفی و ناامیدی است. بنابراین رسانه در تمدن اسلامی باید ابزاری برای امید و انگیزه باشد، نه بذر ناامیدی و یأس. هدف اصلی رسانه باید ایجاد چشم‌اندازی روشن برای مردم و تقویت هویت ملی و دینی باشد.

اگر رسانه به درستی مدیریت شود، می‌تواند ابزار قدرتمندی برای تعالی فکری و فرهنگی جامعه باشد، در غیر این صورت منبع آسیب و بحران‌های اجتماعی خواهد شد.

دیارآفتاب: اهمیت مخاطب‌شناسی و شناخت موقعیت مخاطب در رسانه چیست؟

حسینی: رسانه بدون مخاطب بی‌معناست و همه فعالیت‌های رسانه‌ای حول انتقال پیام به مخاطب و تأثیرگذاری بر او انجام می‌شود. شناخت فرهنگ، روحیات، سواد و وضعیت عاطفی مخاطب برای تاثیرگذاری پیام بسیار ضروری است.

موقعیت مکانی، زمانی و خلق مخاطب در دریافت پیام تأثیرگذار است؛ یعنی هر پیام باید متناسب با شرایط و نیازهای مخاطب طراحی شود تا اثرگذاری واقعی داشته باشد. شناخت این موارد یک دانش و تجربه است که رسانه‌گران باید به آن مجهز باشند. وضعیت هیجانی مخاطب بر میزان پذیرش پیام تأثیر زیادی دارد و نادیده گرفتن آن منجر به شکست در انتقال مفهوم می‌شود.

دیارآفتاب:  ارتباط موثر و نقش آن در مدیریت رسانه و خانواده چیست؟

حسینی: ارتباط موثر به معنای توانایی شنیدن و انتقال پیام به بهترین شکل ممکن است و شامل اعتماد به نفس و زبان بدن نیز می‌شود. این نوع ارتباط در مدیریت خانواده و سازمان‌ها بسیار حیاتی است.

اگر خانواده‌ها نسبت به تأثیرات مخرب رسانه‌ها هوشیار نباشند و فرزندان در فضای مجازی بدون کنترل رشد کنند، در فضای واقعی دچار بحران خواهند شد و روابط خانوادگی آسیب می‌بیند. آموزش زیست مجازی و مدیریت استفاده از اینترنت در خانواده‌ها به ویژه در بحران‌های اجتماعی و خانوادگی مانند جنگ یا بیماری‌های فراگیر، کمک می‌کند بحران‌ها به شکل بهتری مدیریت شوند.

دیارآفتاب: استفاده زیاد از اینترنت چه تأثیری بر روابط اجتماعی دارد؟

حسینی: استفاده زیاد از اینترنت باعث ایجاد پیوندهای ضعیف اجتماعی می‌شود؛ افرادی که زمان زیادی را در فضای مجازی می‌گذرانند، ارتباط واقعی با خانواده و دوستان خود را کاهش می‌دهند. این افراد ممکن است فکر کنند زیست اجتماعی دارند، اما در حقیقت یک زیست مجازی انفرادی را تجربه می‌کنند که به کاهش روابط عاطفی و فعالیت‌های اجتماعی منجر می‌شود.

برعکس، افرادی که کمتر از اینترنت استفاده می‌کنند، روابط بهتری با خانواده، دوستان و اقوام خود دارند و از زندگی اجتماعی فعال‌تری برخوردارند که این مسئله اهمیت سواد رسانه‌ای را بیشتر می‌کند.

دیارآفتاب: چگونه می‌توانیم در برابر جنگ شناختی و اطلاعات نادرست مقاومت کنیم؟

حسینی: برای مقابله با جنگ شناختی، نیاز به سواد اطلاعاتی داریم که مهارت‌های تشخیص صحت اطلاعات را افزایش دهد. بسیاری از مردم در تشخیص اخبار درست از نادرست مهارت کافی ندارند. ذهن انسان برای آسان‌تر کردن پردازش اطلاعات، به میانبرهای شناختی مثل تکرار و تحریک احساسات متکی است که می‌تواند به باورهای غلط منجر شود.

بنابراین باید آگاه باشیم که هر چه اطلاعات آسان‌تر پردازش شود یا بیشتر تکرار شود، احتمال باور آن افزایش می‌یابد و برای مقاومت، باید تفکر انتقادی را تقویت کنیم و اطلاعات را بررسی کنیم.

دیارآفتاب:  استفاده بیش از حد رسانه و فضای مجازی چه آسیب‌هایی به خانواده وارد می‌کند؟

حسینی: استفاده بی‌رویه از رسانه و فضای مجازی باعث دلزدگی، سرخوردگی، افسردگی و کاهش علاقه به زندگی واقعی می‌شود. خانواده‌ها با مدیریت زمان و محدود کردن استفاده، می‌توانند این آسیب‌ها را کاهش دهند.

گذران وقت بیشتر با خانواده و انجام فعالیت‌های مشترک، گفتگو و میزگرد خانوادگی، راهکارهای عملی برای حفظ سلامت روان و روابط انسانی است. اعتماد نکردن به هر پیام رسانه‌ای، محدود کردن حضور در شبکه‌های اجتماعی و تحقیق درباره صحت اطلاعات از نکات مهم برای حفظ سلامت رسانه‌ای است.

دیارآفتاب: رسانه‌ها چگونه می‌توانند به ارتقای فکر و اندیشه در نظام اسلامی کمک کنند؟

حسینی: رسانه ابزاری برای انتقال پیام و نفوذ در ذهن مخاطب است. اگر این ابزارها در چارچوب نظام اسلامی تعریف شوند، موجب ارتقای فکر، اندیشه و توان مخاطب خواهند شد.

اما اگر رسانه‌ها خارج از این چارچوب عمل کنند، آسیب‌ها و بحران‌های اجتماعی گسترده‌ای ایجاد می‌کنند که زندگی خانوادگی و اجتماعی را تهدید می‌کند. بنابراین نقش رسانه، باید در خدمت ارزش‌ها و ارتقای فرهنگ اسلامی باشد تا جامعه‌ای سالم‌تر و مقاوم‌تر بسازد و از تهدیدهای فرهنگی و روانی جلوگیری کند.

انتهای خبر/