سهروردی احیاکننده حکمت ایران قبل از اسلام بود

پوریا طیبی در گفتگو با خبرنگار گروه اجتماعی پایگاه خبری تحلیلی «دیار آفتاب» در مورد شخصیت سهروردی گفت: شهاب‌‌الدین یحیی سُهرَوَردی معروف به شیخ‌ اِشْراق، از فیلسوفان نامدار مسلمان و مؤسس فلسفه اشراق است. وی در زمینه فلسفه و حکمت اسلامی آثار متعددی دارد که مهمترین آنها، کتاب حکمة‌الاشراق است. وی بعد از سفرهای بسیار و کسب و نشر علم، عازم حلب شد و آنجا به سبب بدخواهی گروهی از عالمان اهل سنت، توسط ملک‌ظاهر پسر صلاح‌الدین ایوبی، در سال ۵۸۷ هجری قمری در زندان وفات یافت.

دانش آموخته فلسفه و کلام اسلامی بیان کرد: سهروردی آثار متعددی دارد که بیشتر آن‌ها به صورت رساله‌های کوتاه نوشته شده‌اند. مجموعه این آثار در چهار جلد تحت عنوان «مجموعه مصنفات شیخ اشراق» به چاپ رسیده است. سهروردی در دوره سلجوقیان زیست. در طول عمر کوتاه خود سفرهای زیادی داشت؛ مانند سفر به مراغه، اصفهان، دیاربَکر،سوریه، و آسیای‌صغیر. سهروردی در آناتولی و روم هم سکونت داشته و بارها به سوریه رفته و بعد در حلب فعالیت‌های خود را در مدرسه حلاویه شروع می‌کند.

وی افزود: امام‌ خمینی (ره) از سهروردی با القابی چون شیخ مقتول، صاحب آثار نفیس و مصنفات عزیز، حکیم نورانی، موصوف به فهم معارف الهی و احیاکننده طریقه حکمت افلاطون یاد کرده‌ است. امام خمینی (ره) بر این باور است که این حکیم بزرگ اشراقی، میان فلسفه و ریاضات نفسانی جمع کرده و از علمای بزرگ روح به شمار می‌آید، بنا بر نظر امام خمینی (ره) در هر قرن یک یا چند تن هستند که در ترقی کمال نفسی به مقام عقلانی می‌رسند، از جمله شیخ اشراق که وجود روحانی خود را دیده بود.

طیبی اظهار کرد: امام ‌خمینی (ره) به فلسفه اشراق کاملاً توجه داشته و گاهی اصطلاحات آنها را از جمله نفوس اسفهبدیه و هیئات مظلمه را به کار برده است. این گرایش امام به فلسفه اشراق را باید در بعد اخلاقی و عرفانی ایشان جستجو کرد. امام خمینی (ره) در نامه خود به میخائیل گورباچف، وی را به خواندن کتاب‌های سهروردی از جمله کتاب حکمت اشراق دعوت کرده‌ است و اینکه هر موجود مادی به نور صرف که منزه از حس است، نیازمند می‌باشد و ادراک شهودی ذات انسان از حقیقت خویش، مبرا از پدیده‌های محسوس خواهد بود. 

دانش‌آموخته فلسفه و کلام اسلامی تصریح کرد: امام ‌خمینی (ره) با بهره‌بردن از آراء و مبانی سهروردی در مواردی نیز به بررسی و نقد آنها از جمله علم الهی، عدم رجوع صفات الهی به یکدیگر و تناسخ پرداخته است.

وی افزود: سهروردی شماری رساله فلسفی و مربوط به تشرف به فرقه تصوف نیز نوشت که عبارتند از ترجمه وی بر رسالة الطیر ابن سینا و شرح فارسی او بر اشارات و تنبیهات ابن سینا، رساله‌ای نیز دارد به نام (رسالة فی حقیقة العشق) که مبتنی بر رسالة العشق ابن سینا است و شروحی بر آیاتی از قرآن و پاره‌ای از احادیث و گفته می‌شود شرحی بر کتاب فصوص فارابی نوشته که مفقود شده است. مصنفات او در ادعیه و اذکار است که سهروردی آنها را واردات و تقدیسات می‌نامد. سهروردی چهار رساله بزرگ نوشت که دربردارنده اصول عقاید اوست: تَلویحات، مُقاوِمات، مُطارِحات و حکمة الاشراق.

 مکتب سهروردی فلسفه است

طیبی بیان داشت: مجموعه این آثار با عنوان مجموعه مصنفات شیخ اشراق» در چهار جلد چاپ شده است. جلد اول و دوم توسط هانری کربن، جلد سوم توسط سید حسین نصر و جلد چهارم توسط نجفقلی حبیبی تصحیح شده‌ است. سهروردی آنچه را از طریق کشف و شهود دریافته و به زبان فلسفی صورت‌بندی کرده بود، در کتاب حکمة الاشراق ثبت کرد.

دانش‌آموخته فلسفه و کلام اسلامی توضیح داد: مکتب فلسفی اشراق بعد از مرگ سهروردی وسعت یافت. مکتب سهروردی فلسفه است از این جهت که به عقل اعتقاد دارد، اما عقل را تنها مرجع شناخت نمی داند. عرفان است از این نظر که کشف و شهود و اشراق را شریف‌ترین و بلندمرتبه ترین مرحله شناخت می شناسد. فلسفه شیخ اشراق آمیزشی از آراء و نظرات افلاطون، ارسطو و نو افلاطیون است. پس از شهادت سهروردی فلسفه در مشرق زمین به راه خود ادامه داد تا اینکه ملاصدرا با ترکیب ذوق و برهان و در آمیختن استدلال و عرفان توانست به نزاع بین مشاء و اشراق پایان دهد و فلسفه اسلامی بنام حکمت متعالیه بنیان نهد.

وی عنوان کرد: سهروردی در دوره پایانی زندگی خود، با توجه به دانش و نبوغش، به دربار حاکم حلب، ملک ظاهر راه یافت. هوش سرشار و دانش گسترده او سبب خصومت فقیهان با او شد و باعث شد تهمت‌هایی به او بزنند. بی‌پردگی و بی‌احتیاطی سهروردی در بیان اعتقاداتش، دشمنان فراوانی را برای او درست کرد و شهاب‌الدین را ملحد و عامل انحراف ملک‌ظاهر می‌‌دانستند. فقیهان دربار وقتی از ملک‌ظاهر حاکم حلب ناامید شدند، نامه‌ای به پدر او صلاح‌الدین ایوبی نوشتند و او نیز به فرزند خویش در نامه‌ای فرمان می‌دهد که این جوان کشتنی است و او را بکش. ملک‌ظاهر سهروردی را به زندان انداخت و از خوراک محروم کرد. بالاخره روز جمعه آخر ماه ذی‌الحجه سال ۵۸۷ هجری قمری جسد سهروردی را از زندان بیرون آوردند.

سروردی احیاکننده فکر و حکمت ایران پیش از اسلام بود

طیبی ادامه داد: سهروردی از بزرگترین فیلسوفان جهان اسلام و سر سلسله حکمت اشراقی در فرهنگ اسلامی است. قطب‌لدین شیرازی در شرح حکمة الاشراق از او به شيخ فاضل و حكيم كامل و مُظهِر حقائق و مُبِدع دقائق ياد کرده و او را به نام شهاب ملّت و دين، سلطان مُتَألِّهان و قُدوۀ مُكاشِفان خوانده است. درباره سهروردی گفته‌اند همانطور که فردوسی زنده‌کننده زبان فارسی است، او احیاکننده فکر و حکمت ایران پیش از اسلام در دوران اسلامی بود. جریان فلسفی حکمت اشراق که سهروردی پایه‌گذار آن بوده، بر اشراق و شهود و ذوق مبتنی بوده است.

دانش‌آموخته فلسفه و کلام اسلامی اضافه کرد: سهروردی با بهره‌گیری از آثار حکمای ایران باستان و تطبیق آنها با افکار افلاطون و رواقیان و نوافلاطونیان، مکتب جدیدی را به نام مکتب اشراقی پی‌ریزی کرد که بیشتر صبغهٔ افلاطونی داشت. او از فلسفه ارسطو روی برتافت و فلسفه‌ای نو آورد. گفته شده سهروردی نماینده افلاطون در فلسفه اسلامی است. سهروردی را عارف بزرگی می‌دانند که منطق و فلسفه و حکمت را با عرفان آشتی داده و سلوک فلسفی را بخشی از سیر و سلوک سالک می‏‌دانسته که از دقیق‌‏ترین موارد تعالی فکری و معنوی او به شمار می‌‏آید. سهروردی وارث عرفان ایرانی‌‏ست که تعالیم خود را از بزرگمهر، جاماسب، زرتشت و فرشادشیر می‏‌داند. گفته شده سهروردی فلسفه‏ نور و ظلمت را از ایران باستان به فرهنگ‏ اسلامی منتقل نموده است.

وی خاطرنشان کرد: از سهروردی تالیفات زیادی مانده است؛ اما مهم‌ترین اثر او، کتاب حکمة الاشراق است که دربردارنده آخرین آرای فلسفی او است. آثار سهروردی را به شیوه‌های مختلفی طبقه‌بندی کرده‌اند که یکی از آنها توسط سید‌‌ حسین نصر و هانری کربن انجام شده است؛ رساله‌های کوچک سهروردی که بعضی از آنها از نظر مبادی اعتقادی اهمیت دارند اما باید آنها را به‌عنوان توضیحاتی بیشتر بر مقالات اعتقادی بزرگتر به شمار آورد. این کتاب‌ها عبارتند از: هیاکل النور، الواح عمادی، پرتونامه، فی اعتقادات الحکماء، لمحات، یزدان شناخت و بستان القلوب که بعضی به زبان فارسی و بعضی به زبان عربی تالیف شده است.

طیبی گفت: تعدادی رساله رمزی که به فارسی نوشت. این رساله‌ها دارای زبانی نمادین است که رموز زرتشتی، هرمسی و اسلامی را تلفیق می‌کند که عبارتند از: عقل سرخ، آواز پرِ جبرئیل، قصة الغربة‌ الغربیه، لغت موران، روزی با جماعت صوفیان، رسالة فی حالة الطفولیه، صفیر سیمرغ، رسالة فی المعراج، پرتونامه. هدف این رساله‌ها نشان دادن سفر روح به سوی اتحاد با خدا و شوق فطری انسان برای کسب معرفت است.

انتهای خبر/د