علامه مجلسی تثبیت‌گر تشیع در ایران بود

حجت‌الاسلام مهدی فرهنگ‌یگانه در گفتگو با خبرنگار گروه سیاسی پایگاه خبری تحلیلی «دیار آفتاب» در خصوص شخصیت علامه محمد باقر مجلسی گفت: ایشان فقیه، محدث و دانشمند برجسته عصر صفویه که در اصفهان و در خانواده‌ای علمی متولد شد. پدرش، محمدتقی مجلسی (مجلسی اول)، از شاگردان شیخ بهایی و از عالمان بزرگ زمان خود بود. خاندان مجلسی که اصالتاً اهل جبل عامل لبنان بودند، به دلیل فعالیت‌های علمی و ادبی جدشان، ملا مقصود، به «مجلسی» شهرت یافتند.

کارشناس مسائل سیاسی بیان کرد: علامه مجلسی از همان کودکی نبوغی چشمگیر از خود نشان داد. او در سن چهار سالگی تحصیل را نزد پدرش آغاز کرد و در ۱۴ سالگی موفق به دریافت اجازه روایت از ملاصدرا شد. وی در طول حیات علمی خود، نزد اساتید بزرگی چون پدرش، شیخ حر عاملی، ملامحسن فیض کاشانی و آقاحسین خوانساری تلمذ کرد. یکی از مهمترین خدمات علامه مجلسی، حدیث‌نگاری و احیای میراث شیعه است. مشهورترین اثر او، بحارالانوار یک دائرةالمعارف ۱۱۰ جلدی است که شامل احادیث، تفسیر، تاریخ و علوم اسلامی می‌شود. 

وی افزود: هدف اصلی او از نگارش این اثر، گردآوری و حفظ احادیث پراکنده شیعه، حتی روایات ضعیف بود. از دیگر آثار حدیثی او می‌توان به مرآةالعقول(شرح اصول کافی در ۲۶ جلد) و ملاذ الاخیار (شرح تهذیب الاحکام) اشاره کرد. علامه مجلسی رویکردی حدیث‌محور با گرایش به اخباری‌گری داشت و فلسفه و تفسیر عقلی را نقد می‌کرد. او معتقد بود که معرفت دینی باید مستقیماً از روایات ائمه استخراج شود.

فرهنگ یگانه اظهار کرد: یکی دیگر از اقدامات مهم علامه مجلسی، ترویج معارف شیعه به زبان فارسی بود. او بیش از ۳۰ اثر به فارسی نوشت تا عموم مردم بتوانند به این معارف دسترسی پیدا کنند. از جمله این آثار می‌توان به حق‌الیقین (در اعتقادات)، حلیةالمتقین (در آداب اسلامی)، جلاءالعیون (تاریخ و مصائب اهل بیت) و زادالمعاد (ادعیه و زیارات) اشاره کرد.

کارشناس مسائل سیاسی تصریح کرد: علامه مجلسی در مواضع فکری و مذهبی خود، با صوفیه و فلسفه مخالفت می‌کرد و تصوف خانقاهی و عقل‌گرایی فلسفی را با تشیع ناسازگار می‌دانست. او در کاهش نفوذ این جریانات در ایران نقش مؤثری داشت.

وی همچنین در تأسیس مناسک شیعی نقش کلیدی ایفا کرد و عزاداری محرم، زیارت قبور امامان و امامزادگان را ترویج داد. برخی او را پدر تشیع امروزی ایران می‌دانند.

وی ادامه داد: با این حال، برخی منتقدان، سیاست سختگیرانه او علیه اهل سنت و تشدید اختلافات مذهبی را عامل قدرت‌گیری افغان‌ها و سقوط صفویه می‌دانند. علامه مجلسی در واقع معمار هویت مذهبی عصر صفوی است. یکی از برجسته‌ترین فقها و محدثان عصر صفوی، که خدمات شایانی در ترویج و تثبیت تشیع در ایران ایفا کرد، همواره مورد توجه پژوهشگران بوده است. بررسی ابعاد مختلف زندگی و فعالیت‌های او، تصویری جامع از نقش وی در تحولات مذهبی و اجتماعی دوران خود ارائه می‌دهد.

فرهنگ‌یگانه عنوان کرد: علامه مجلسی به‌عنوان یکی از پرکارترین علمای شیعه، بیش از هزار شاگرد را در محضر درس خود پرورش داد که از جمله آنها می‌توان به سید نعمت‌الله جزایری و میرزا عبدالله افندی اشاره کرد. این شاگردان بعدها خود از عالمان برجسته عصر خویش شدند. برجسته‌ترین اثر علمی وی، بحارالانوار است که مجموعه‌ای عظیم از احادیث شیعه را در بر می‌گیرد و به‌عنوان اثری بی‌بدیل در حفظ میراث حدیثی شیعه شناخته می‌شود.

کارشناس مسائل سیاسی خاطرنشان کرد: علامه مجلسی در دوران پادشاهی شاه سلیمان و شاه سلطان حسین صفوی، به مقام شیخ‌الاسلامی منصوب شد و از نفوذ قابل توجهی در ساختار حکومت برخوردار بود. او همکاری با حکومت را برای گسترش تشیع ضروری می‌دانست و از امکانات دولتی برای جمع‌آوری احادیث و وقف املاک به امور دینی بهره می‌برد. با این حال، وی در بُعد اخلاقی، پادشاهان را از فساد و باده‌گساری نهی کرده و بر اجرای عدالت تأکید داشت. ایشان همچنین در ترویج مناسک مذهبی، از جمله عزاداری، نقش بسزایی ایفا نمود.

وی اضافه کرد: با وجود جایگاه بلند شیخ‌الاسلامی، علامه مجلسی زندگی‌ای زاهدانه و ساده داشت و از امکانات حکومتی برای مصارف شخصی استفاده نمی‌کرد. توجه ویژه به زیارات ائمه اطهار و اماکن متبرکه، از دیگر ویژگی‌های بارز او بود؛ به گونه‌ای که بارها به عتبات عراق، مشهد و حج مشرف شد و آثار متعددی در زمینه ادعیه و زیارات تألیف نمود. تواضع علمی وی نیز ستودنی بود؛ چرا که با وجود جایگاه والای خود، از شاگردان جوان‌تر نظیر سید علیخان مدنی نیز بهره می‌برد.

انتهای خبر/د