پارادایم تغییر یا پروژه نفوذ؟

به گزارش خبرگزاری «دیار آفتاب» در روزهایی که کشور از یک نبرد ۱۲ روزه سربلند بیرون آمده، جمعی از اقتصاددانان طی نامه‌ای با عنوان «وقت تغییر پارادایم»، تحلیلی ارائه دادند که بیش از آنکه امیدآفرین باشد، ناامیدکننده و هم‌راستا با پروژه دشمنان تلقی می‌شود.

 این نامه نه تنها از منظر محتوایی دچار اشکال است، بلکه از نظر زمانی نیز در بدترین موقع منتشر شده است. در این رابطه با علی یونسی کارشناس مسائل اقتصادی استان مرکزی به گفتگو پرداختیم که در ادامه به مشروح آن می‌پردازیم.

دیار آفتاب: ارزیابی کلی شما از این نامه چیست؟

یونسی: این نامه در شرایط زمانی نامناسبی منتشر شد. هر چند برخی گزاره‌ها در آن قابل تأمل است، اما کلیت لحن و محتوا ناامیدکننده بود. به‌ویژه آنکه نویسندگان، به جای ارائه راهکارهای اقتصادی مستقل، گویی تحت تأثیر نگاه‌های بیرونی و مکتب‌های اقتصادی غربی آن را نوشته‌اند.

نوع نگارش این نامه نشان می‌دهد که عملاً بخشی از مخاطبان حتی متن را به‌درستی مطالعه نکرده‌اند. بسیاری از امضاکنندگان یا گرفتار تعارض منافع‌اند یا فریب فضای رسانه‌ای و فشارهای خارجی را خورده‌اند. به نظر می‌رسد این نامه بیشتر از آنکه به فکر حل بحران باشد، یک «فرار به جلو» از سوی برخی چهره‌های غرب‌گرا در وضع موجود است.

نکته دیگر مخاطب‌سازی این بیانیه است. اشاره به رئیس‌جمهور جدید و عموم مردم، گویی نوعی تلاش برای موج‌سازی روانی است. آن‌هم در حالی که کشور در حال عبور از یک بحران امنیتی بزرگ بود. این نوع رفتارها نه تنها به حل مسائل کمکی نمی‌کند، بلکه ممکن است به انسجام ملی آسیب بزند.

در بخش‌هایی از نامه، بحران امنیتی اخیر صرفاً به‌عنوان پیش‌درآمدی برای طرح مسائل اقتصادی مورد استفاده قرار گرفته است. این استفاده ابزاری از امنیت، یک خطای راهبردی است و سبب انتقال پیام منفی به افکار عمومی و نیز سوءاستفاده دشمنان می‌شود.

دیار آفتاب: آیا طرح مسائل اقتصادی در میانه یک بحران امنیتی اقدام صحیحی است؟

یونسی: خیر، این‌گونه رفتارها دقیقاً بازی در زمین دشمن است. وقتی درگیر جنگ رسانه‌ای و نظامی هستیم، گفتن اینکه کشور دچار «فروپاشی اقتصادی» یا «مهاجرت فزاینده نخبگان» شده، کمک به دشمن برای تضعیف روحیه مقاومت مردم است. این دقیقاً همان کاری است که رسانه‌های معاند به‌دنبال آن هستند.

ما امنیت را زیرساخت توسعه می‌دانیم. اقتصاد، فرهنگ و سیاست در نبود امنیت بی‌معنا هستند. بنابراین هرگونه تحریف افکار عمومی از تهدید خارجی به ناکارآمدی داخلی، اگر آگاهانه نباشد، حتماً غافلگیرانه است و باید درباره انگیزه و منبع آن تأمل شود.

باید به این نکته توجه کرد که بخش عمده‌ای از مشکلات امروز اقتصادی کشور حاصل تفکرات همان افرادی است که نامه را امضا کرده‌اند. بسیاری از آن‌ها مشاور اقتصادی دولت‌های قبلی بوده‌اند و نسخه‌هایی که ارائه داده‌اند، یا ناکارآمد بوده یا از ابتدا در بستر ایران قابلیت اجرا نداشته است.

نباید فراموش کرد که این افراد، نگاه غرب‌گرایانه و بعضاً فریدمنی به اقتصاد دارند. این تفکر باعث شده که آن‌ها نسخه‌های صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی را بر اقتصاد بومی کشور ترجیح دهند، در حالی که کشور ما ظرفیت‌های بومی و مقاومتی بسیار بالایی دارد.

دیار آفتاب:  در نامه، افول سرمایه‌گذاری، مهاجرت نخبگان و کاهش اعتماد اجتماعی مطرح شده است؛ این گزاره‌ها چقدر واقعیت دارد؟

یونسی: این‌ها گزاره‌هایی هستند که بخشی از آن درست است اما جهت‌دهی آن غلط است. مثلاً در مورد مهاجرت نخبگان، آیا واقعاً ایران وضعیت بدتری از رژیم صهیونیستی دارد؟ اتفاقاً اکنون رژیم صهیونیستی با موج بی‌سابقه مهاجرت معکوس نخبگان روبه‌روست، اما رسانه‌های‌شان این را نمی‌گویند.

در ایران مهاجرت وجود دارد، بله؛ اما این مسئله به تنهایی نشانه فروپاشی نیست. مهم نحوه برخورد با آن است. نکته عجیب اینجاست که امضاکنندگان نامه هیچ اشاره‌ای به حجم بازگشت نخبگان در سال‌های اخیر ندارند. همچنین آن‌ها تلاش دولت برای گسترش سرمایه‌گذاری در بخش پتروشیمی و فناورانه را نادیده گرفته‌اند.

در ادامه نامه، تحلیل عجیبی آمده مبنی بر اینکه «تنش در روابط بین‌الملل» به‌دلیل سیاست‌های جمهوری اسلامی ایجاد شده است. این دقیقاً برعکس واقعیت است. تمام تحریم‌ها و دشمنی‌ها از سوی آمریکا و اروپا آغاز شده و جمهوری اسلامی همواره در موضع واکنش و مقاومت قرار داشته است.

صدا و سیما را هم متهم به ایجاد محدودیت برای نظرات متنوع کرده‌اند. این در حالی است که امروز اساتید منتقد، اصلاح‌طلب و اصولگرا در برنامه‌های مختلف تلویزیونی سخن می‌گویند. آنچه مخاطب نمی‌پسندد، تکرار گزاره‌های نخ‌نما و سیاست‌زده است که سال‌ها امتحان‌شده و شکست‌خورده‌اند.

دیار آفتاب: در بخش دیگری از نامه به لزوم «بازگشت به مسیر مذاکره با آمریکا و اروپا» تأکید شده؛ این موضع چه پیامدی دارد؟

این بخش یکی از بدترین و مشکوک‌ترین بخش‌های بیانیه است. ما امروز در شرایطی هستیم که آمریکا آشکارا علیه ما عملیات انجام داده، زیرساخت‌های علمی‌مان را هدف گرفته، جوانان‌مان را از آینده علمی محروم کرده و در حال جنگ ترکیبی با ماست. مذاکره با چنین کشوری، تسلیم‌نامه است، نه راه‌حل.

اتفاقاً این موضع‌گیری بیش از آنکه ناشی از تحلیل اقتصادی باشد، برگرفته از منافع شخصی برخی امضاکنندگان است. بسیاری از آن‌ها دارای فرزندانی در اروپا یا آمریکای شمالی هستند و طبیعتاً گشایش دیپلماتیک، رفت‌ و آمد، اخذ اقامت یا تسهیل ارتباطات مالی آن‌ها را آسان می‌کند.

اشتباه راهبردی دیگر، نادیده گرفتن عضویت ایران در پیمان‌هایی چون شانگهای، بریکس و توافقات منطقه‌ای است. آن‌ها چشم‌شان را روی بازارهای منطقه‌ای و کشورهای همسو بسته‌اند و هنوز تصور می‌کنند تنها راه‌حل، گدایی از غرب است. این نگاه، هم عقب‌مانده است و هم غیربومی.

جالب اینجاست که نویسندگان نامه در حالی از شکست دیپلماسی می‌گویند که همین دولت توانسته صادرات نفت را به بالای ۱.۵ میلیون بشکه برساند. همچنین در حوزه پتروشیمی و صادرات غیرنفتی پیشرفت‌های خوبی حاصل شده. اگر هم ناترازی هست، بخش بزرگی از آن میراث دولت‌های قبلی است.

دیار آفتاب: در بخش دیگری از بیانیه، «نقطه عطف تاریخی» و لزوم اصلاح حکمرانی مطرح شده؛ آیا این گزاره واقع‌گرایانه است؟

یونسی: در این مورد هم با نوعی مغالطه مفهومی مواجه هستیم. جمهوری اسلامی ایران در ۴۶ سال گذشته با وجود تحریم و تهدیدهای مداوم، توانسته کارنامه‌ای موفق‌تر از تمام دوره پهلوی داشته باشد. اگر قرار باشد نقطه عطفی شکل بگیرد، باید در سطح «دولت» و عملکرد آن باشد، نه کلیت نظام حکمرانی.

بیانیه‌نویسان خواسته‌اند همه ناکارآمدی‌ها را به گردن ساختار حکمرانی بیندازند تا از سهم خود در ایجاد شرایط فعلی طفره بروند. در حالی که بسیاری از آن‌ها در مقام مشاور، مدیر یا چهره‌های دانشگاهی، نقش مستقیم در شکل‌گیری سیاست‌های اقتصادی گذشته داشته‌اند.

بحث‌هایی مانند «پایان ناکارآمدی» یا «پایان انجماد سیاست خارجی» به نوعی زیر سوال بردن موفقیت‌های موجود در دیپلماسی چندجانبه کشور است. امروز ایران به‌عنوان عضو اصلی پیمان‌های بزرگ اقتصادی و سیاسی شناخته می‌شود و هم‌زمان از وابستگی به غرب فاصله گرفته است.

نویسندگان این نامه، شکست پروژه‌هایی چون برجام را نمی‌پذیرند و هنوز هم نسخه گفتگو با آمریکا را راه‌حل می‌دانند. در حالی که تجربه نشان داده آمریکا حتی توافق رسمی را امضا می‌کند و باز هم زیر آن می‌زند. مردم این واقعیت را لمس کرده‌اند و فریب شعارهای تکراری را نمی‌خورند.

دیار آفتاب: در مورد پیشنهادهایی نظیر «تضمین آزادی‌های سیاسی» و «کاهش نقش نظامیان در اقتصاد» چه نظری دارید؟

یونسی: این بخش‌ها نیز با هدف خاصی گنجانده شده‌اند. واقعیت این است که آزادی‌های سیاسی در کشور وجود دارد، اما چارچوب قانونی دارد. دعوت به «گفتگوی بی‌قید» و «باز بودن مطلق فضای رسانه‌ای» اگرچه ظاهری زیبا دارد، اما در بطن خود، بستر نفوذ را فراهم می‌کند.

در مورد حضور نیروهای نظامی در اقتصاد نیز باید با دقت بیشتری سخن گفت. بسیاری از دستاوردهای فناورانه، زیرساختی و صنعتی کشور توسط نهادهای نظامی‌ ایجاد شده که در دوران تحریم‌ها عملاً به‌جای دولت عمل کردند. حذف آن‌ها بدون جایگزین‌سازی، به زیان اقتصاد ملی خواهد بود.

باید پرسید چرا این افراد، هرگز از بانک‌ها نمی‌خواهند که از بنگاه‌داری خارج شوند؟ چرا به شبکه بانکی که باعث خروج بخش خصوصی از صحنه اقتصاد شده، اشاره‌ای نمی‌کنند؟ به‌وضوح پیداست که دغدغه آن‌ها فقط تضعیف بخش‌هایی از نظام است که در برابر فشار خارجی مقاومت کرده‌اند.

دستاوردهای نهادهای نظامی در حوزه‌های مختلف، از فناوری‌های دفاعی گرفته تا حوزه‌های عمرانی و زیرساختی، امروز در زندگی روزمره مردم جاری است. از حمل‌ و نقل گرفته تا انرژی، بسیاری از این پروژه‌ها حاصل زحمات نیروهایی است که حالا بی‌انصافانه «متهم» به دخالت اقتصادی شده‌اند.

دیار آفتاب: نامه به‌نوعی ترکیبی از دغدغه‌های درست و تحلیل‌های جهت‌دار است؛ آیا ممکن است برخی امضاکنندگان فریب خورده باشند؟

یونسی: قطعاً. چنین نامه‌هایی معمولاً توسط یک یا چند نفر اصلی نوشته می‌شوند و باقی اساتید به‌واسطه اعتماد، آشنایی یا دعوت دوستانه آن را امضا می‌کنند. احتمال اینکه همه امضاکنندگان متن را کامل خوانده باشند، پایین است. برخی نیز بعدها از موضع خود ابراز پشیمانی خواهند کرد.

به‌ویژه در فضایی که جنگ رسانه‌ای شدید است، اساتید ممکن است درک درستی از تبعات امضای خود نداشته باشند. نباید فراموش کرد که برخی امضاکنندگان سال‌ها در مراکز تصمیم‌سازی حضور داشتند و اکنون تلاش می‌کنند مسئولیت شرایط فعلی را به دوش دیگران بیندازند.

افکار عمومی نیز امروز دیگر ساده‌لوح نیست. مردم دقیقاً می‌دانند که تفکر اقتصادی وارداتی، بر بستر بومی کشور نمی‌نشیند. رشد کشور، تنها از دل اتکا به ظرفیت‌های داخلی و مقاومت فعال حاصل می‌شود. این همان چیزی است که در مکتب امامین انقلاب همواره بر آن تأکید شده است.

نویسندگان باید بدانند که اگر دل‌سوز واقعی مردم بودند، پیش از جنگ اخیر چنین نامه‌ای می‌نوشتند، نه درست در زمانی که مردم درگیر حمله خارجی و دشمن آشکار بودند. این بی‌موقع بودن، اعتماد عمومی را نسبت به نیت نگارندگان زیر سؤال برده است.

دیار آفتاب: راه‌حل‌های واقعی برای اصلاح وضع موجود اقتصادی کشور چیست؟

یونسی: قبل از هر چیز باید از اقتصاددانان آرمان‌گرا و انقلابی استفاده کرد. اساتیدی که نه بانک جهانی را معیار می‌دانند، نه مؤسسات غربی را نسخه‌پیچ کشور ما. این کشور سرشار از جوانان متخصصی است که دل در گرو مردم دارند و راه‌حل‌های بومی برای مشکلات دارند.

سیاست‌های مالی، ارزی و تجاری کشور باید بر مبنای عدالت اقتصادی و تولید مولد تنظیم شود. بخش خصوصی باید تقویت شود، اما نه آن خصوصی‌سازی رانتی که در دولت‌های قبلی شاهدش بودیم. همچنین نظام بانکی باید از بنگاه‌داری خارج شود تا فضای رقابت سالم در اقتصاد شکل گیرد.

یکی از اولویت‌ها، اصلاح نظام بودجه‌ریزی و هزینه‌کرد دولت است. ما با منابع محدود، باید بیشترین بازده را در حوزه‌های آموزش، بهداشت، زیرساخت و فناوری بگیریم. همچنین مالیات‌ستانی باید به سمت سوداگران، دلال‌ها و ثروت‌های بادآورده برود، نه اقشار تولیدکننده.

در عین حال، توجه به دیپلماسی اقتصادی با کشورهای منطقه، اعضای بریکس، اوراسیا و شانگهای باید در اولویت باشد. ما باید با نگاه واقع‌گرایانه و عزتمند، تجارت را گسترش دهیم، بدون آنکه به غرب التماس کنیم یا هویت ملی و استقلال سیاسی خود را زیر سؤال ببریم.

در پایان، نامه اخیر بیش از آنکه یک متن علمی یا دلسوزانه باشد، ترکیبی است از گزاره‌های تکراری، تحلیل‌های جهت‌دار و اغراض سیاسی که نه تنها به حل مسئله کمکی نمی‌کند، بلکه روحیه مقاومت مردم را هدف گرفته و بهانه‌ای به دست دشمنان داده است.

امروز وقت آن است که نخبگان واقعی، اقتصاددانان متعهد و کارشناسان داخلی، برای ارائه راه‌حل‌های بومی و عمیق وارد میدان شوند و از تکرار نسخه‌های شکست‌خورده و وابسته دست بردارند.

انتهای خبر/