عطار تأثیر عمیقی بر درک عرفان اسلامی گذاشت

طاهره میرهاشمی در گفتگو با خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «دیار آفتاب» به مناسبت گرامیداشت روز عطار نیشابوری گفت: میان بزرگان شعر عرفانی فارسی، زندگی هیچ شاعری به اندازه فریدالدین محمد عطار نیشابوری ناشناخته نیست. از زوایای پنهان زندگی فردی این شاعر بزرگ قرن ششم و هفتم هجری قمری اطلاعات قطعی و مسلمی در دست نیست و اغلب آنچه در این باره گفته شده، احتمالات و افسانه‌ها است. 

استاد دانشگاه اراک بیان کرد: از جمله این افسانه‌ها می‌توان به ماجرای توبه کردن عطار پس از برخورد با یک درویش و داستان مرگ او اشاره کرد که در آن سرش را بریده و در حالی که سرش را زیر بغل گرفته بود، مسافتی طولانی را پیمود و منظومه «بی سر نامه» را سرود.

وی افزود: تنها نکته‌ای که با اطمینان می‌توان درباره زندگی عطار بیان کرد، نام او محمد است که در آثارش به آن اشاره کرده است و در مواردی به همنامی خود با حضرت رسول (ص) نیز اشاره داشته است. تخلص‌های او نیز «عطار» و «فرید» بوده است. بنابراین، شاعر مورد بحث ما «فریدالدین محمد عطار» اهل نیشابور بوده که شغل عطاری داشته است.

میرهاشمی در ادامه به آثار اصیل عطار اشاره کرد و گفت: در تاریخ ادبیات فارسی، آثار زیادی به عطار منسوب شده‌اند که بسیاری از آن‌ها مجعول هستند. با استناد به مقدمه‌ای که عطار در اواخر عمر بر مختارنامه خود نوشته، آثار اصلی او را می‌توان شامل الهی‌نامه (خسرونامه)، اسرارنامه، مصیبت‌نامه، منطق‌الطیر (مقامات‌الطيور)، دیوان (شامل غزلیات و قصاید) و مختارنامه دانست.

 استاد دانشگاه اراک همچنین اظهار کرد: عطار در همین مقدمه ذکر کرده که دو اثر منظوم خود به نام‌های «جواهرنامه» و «شرح‌القلب» را نابود کرده است. بنابراین، هر اثری با این نام‌ها که یافت شود، از عطار نیست و جعلی است و علاوه بر آثار منظوم، عطار یک اثر منثور نیز دارد به نام «تذکرةالاولیاء» که به گفته دکتر شفیعی کدکنی، «در ادبیات منثور عرفانی، گل سرسبد تمام آثار است».

عطار یکی از شاعران تاثیرگذار و صاحب سبک در ادبیات فارسی است

وی تاکید کرد: با توجه به تصریح عطار در ذکر اسامی آثارش، می‌توان با قطعیت گفت که دیگر منظومه‌هایی که به اسم‌های بلبل‌نامه، بی‌سرنامه، اشترنامه، نزهت‌نامه و... به عطار منسوب شده‌اند، از آثار او نیستند و اغلب جعلی و حاصل طبع سست کسانی هستند که برای حفظ منظومه‌های ضعیف خود، نام معتبر عطار را بر این آثار نهاده‌اند. به همین دلیل، در بحث از سروده‌ها و نوشته‌های عطار، توجه به اصالت این آثار بسیار مهم است.

میرهاشمی عطار نیشابوری را یکی از شاعران تاثیرگذار و صاحب سبک در ادبیات فارسی دانست که مفاهیم عرفانی و اخلاقی را با زبانی نمادین و رمزگونه وارد آثار خود کرد و به آن ثبات بخشید.

به گفته این استاد دانشگاه، این شاعر برجسته با سخنی بدون پیرایه، مقاصد عرفانی‌اش را به مخاطب منتقل کرده و سبک ادبی او منحصربه‌فرد و متمایز از سایر شاعران است.

وی روانی زبان عطار را ریشه در تسلط عمیق او بر مفاهیم و گزاره‌های عرفانی و شناخت دقیق از نمادهای ادبی عنوان کرد و افزود: مهم‌ترین خدمت عطار به مقوله عرفان، تجسم مفاهیم و مضامین عرفانی در قالب ادبیات سمبلیک و تمثیلی است. این ویژگی باعث می‌شود که خواننده و مخاطب، تجربه‌ای عینی و ملموس از مفاهیم عرفانی پیدا کنند و قادر باشند تا با این مفاهیم تعامل بهتری داشته باشند.

عطار تحول عمده‌ای در عرصه عرفان ایجاد کرد

میرهاشمی با اشاره به اینکه پیش از عطار، مفاهیم عرفانی بیشتر با زبان فلسفی و منطقی بیان می‌شد، اظهار داشت: عطار با استفاده از زبان تمثیلی و سمبلیک، پیچیدگی‌های عرفانی را به صورتی ساده و قابل فهم برای عموم مردم می‌سازد.

استاد دانشگاه اراک این تحول در نحوه بیان مفاهیم عرفانی را موجب بیرون آمدن عرفان به زبانی شاعرانه و از دل زندگی روزمره دانست و تصریح کرد: مخاطب می‌تواند ارتباط معنایی عمیق‌تری با این مفاهیم برقرار کند. عطار با تمثیل‌های شعری خود، مفاهیم روحانی و اخلاقی را در قالب داستان‌ها، شخصیت‌ها و موقعیت‌های ملموس به تصویر می‌کشد که این امر نه تنها فهم عرفان را تسهیل می‌کند، بلکه باعث می‌شود که این مفاهیم در ذهن خواننده ماندگارتر و اثرگذارتر باقی بمانند.

وی در پایان سخنان خود، تحول عمده‌ای که عطار در عرصه عرفان ایجاد کرده را کمک به تبیین مفاهیم عرفانی از طریق زبان ادبی عنوان کرد و گفت: عطار با بیان تمثیلی و سمبلیک خود، عرفان را از یک مفهوم انتزاعی و پیچیده، به یک تجربه انسانی نزدیک‌تر و دست‌یافتنی‌تر تبدیل کرده است. این ویژگی‌های آثار عطار نه تنها در زمان خودش تأثیرگذار بود، بلکه هنوز هم به عنوان یکی از مهم‌ترین منابع برای درک عرفان اسلامی به شمار می‌آید.

انتهای خبر/